1960’lı yıllar ilerici, özgürlükçü, antiemperyalist ve devrimci fikirlerin ülkemizde de gelişerek, yaygınlaştığı dönem olmuştur. Üniversite öğrencileri ve işçi sınıfı içinde örgütlü bir güce dönüşen bu devrimci yükseliş, kısa sürede toplumun geniş kesimlerini içererek hâkim düzenin varlığını tehdit eder bir düzeye ulaşmıştır. Emperyalist odakların ve sermaye sınıfının çıkarları doğrultusunda ülkeyi yöneten egemenler, toplumdaki bu yükselişi bastırabilmek için ilerici-devrimci güçleri hedef alan saldırılara ve toplumu baskı altında tutan açık faşist bir yönetime başvurmuştur.

12 Mart Muhtırası’yla birlikte ülkemizdeki devrimci unsurları hedef alan, harekete önderlik eden devrimcileri ortadan kaldıran bu açık savaş, bütün yıkıcılığına rağmen toplumdaki ilerici-devrimci dinamikleri ortadan kaldıramamıştır.

Sıkıyönetim döneminin hemen ardından ülkenin her yerinde bu dinamikler yeniden filizlenmiştir. Egemenler, geniş halk kesimleri arasında büyüyen bu güçlü dalgayı bastırabilmek için sivil faşist terörü yaygınlaştırıp, yoğunlaştırma yoluna girmiştir. Özellikle 1975 yılında kurulan ilk “Milliyetçi Cephe” hükümetiyle birlikte, toplumun tüm kesimlerini baskı altına alacak, tüm kurumları kontrol altına alacak bir faşistleştirme çabası devlet politikası halini almıştır.

İÇ SAVAŞ

Faşizmin toplumu hedef alan saldırıları geniş halk yığınları içinde güçlü bir can güvenliği talebinin, faşizme karşı savunma eğiliminin doğmasına neden olmuştur. Bu dönemde Devrimci Gençlik/Devrimci Yol hareketinin başını çektiği, faşizme karşı aktif direniş çizgisinin güç kazanarak yaygınlaşması, faşist terör ve demagojilerin etkinliğinin azalmasını sağlamış, faşizmin toplumu teslim almasına engel olmuştur. Toplumsal etkinliğini yitirmeye başlayan faşist güçlerin halkı hedef alan şiddetin dozunu artırmasıyla birlikte faşist güçlerle halk arasındaki mücadele bir tür iç savaşa dönüşmüştür.

1970’lerin sonuna gelindiğinde her gün onlarca kişinin hayatını kaybettiği bu iç savaş ortamının, Ecevit CHP’sinden farklı sosyalist örgütlere kadar solun farklı kesimleri tarafından “sağ-sol çatışması” olarak tanımlanması, faşist saldırganlığın örtbas edilmesine hizmet etmiştir. Uzun yıllar boyunca ilerici ve devrimci kesimler tarafından takip edilen Cumhuriyet Gazetesi de yaşanan gelişmeleri toplumsal gerçeklerinden koparak “sağ-sol çatışması” zemininde yansıtmış, Ecevit Hükümeti’nin halkın çıkarlarına ters düşen politikalarını olumlayan bir yayın çizgisi benimsemiştir. Yapılan tüm eleştirilere karşı bu yayın çizgisinde ısrar edilmesi üzerine Devrimci Yol tarafından 1978 sonbaharında Cumhuriyet Gazetesi’ne yönelik 15 günlük “İhtar Boykotu” düzenlenmiştir.

GÜNLÜK GAZETE

Tüm uyarılara rağmen Cumhuriyet Gazetesi’nin bu yayın çizgisinde ısrarcı olması, 1979 yılı başından itibaren işçilerin, köylülerin, emekçilerin sesi olacak bir “günlük gazete” fikrinin öne çıkmasına, bu doğrultuda çalışmaların başlamasına neden olur. Bu doğrultuda deneyimli kişilerle görüşülerek, çeşitli fizibilite çalışmaları yürütülerek günlük gazete çıkarmanın şartları, imkanları ve sonuçları üzerine araştırmalar yapılır.

Çıkarılacak günlük gazetenin faşizme karşı yürütülen halk mücadelesinin parçası olacak, yıllardır toplumda biriken ilerici, aydınlık, yurtsever fikirleri yansıtacak bir çizgide, ülkemizdeki aydınların kendilerini özgürce ifade edebilecekleri bir katılımcılıkla yürütülmesi konusunda hemfikir olunur.

Gazetenin çıkması için gereken ekonomik kaynak için Devrimci Yol hareketi içinde “harekete yönelik saldırılara karşı gerekli savunma araçlarının temini amacıyla” bir dayanışma kampanyası örgütlenir. Henüz gazete projesi dile getirilmeden başlatılan bu kampanyaya ülkenin dört bir yanından çok büyük bir destek ve katılım sağlanır. O yokluk ve kriz günlerinde pek çok kişi büyük fedakarlıklar yaparak kampanyaya destek olur ve ihtiyaç duyulan kaynak dayanışmayla sağlanır.

Bu hazırlıklar devam ederken Oğuzhan Müftüoğlu, eğitimci ve edebiyatçı Dursun Akçam ile görüşerek günlük gazete fikrinin aydınlar arasında örgütlenmesi için girişimi fiilen başlatır. Akçam’ın heyecanla karşıladığı günlük gazete çalışmasına Can Yücel, Gülten Akın, Emil Galip Sandalcı, Rıfat Ilgaz, Enver Gökçe, Fikret Otyam, Muzaffer Erdost, Aslan Başer Kafaoğlu, Ergin Atasü gibi çok sayıda aydın, sanatçı ve yazar da destek verir. O dönemde ülkenin en yaygın, kitlesel ve etkili gücü olan Devrimci Yol’un günlük gazete fikrinin arkasında olması, çok sayıda aydının bu projeye ikna olmasında, gazetenin mümkün görülmesinde büyük rolü olmuştur. Yürütülen çalışmalar ve yapılan görüşmeler sırasında gazetenin isminin ne olacağı konusu da gündeme gelir ve Oğuzhan Müftüoğlu’nun önerisi olan “Demokrat” ismi büyük bir beğeniyle kabul edilir.

Devrimci Yol hareketi içinde gazetenin çıkarılması için yapılması gereken hazırlıklarla ilgili Akın Dirik ve Selami Şakiroğlu görevlendirilir. Bu iki ismin yanı sıra Ömer Oral müessese müdürü, Yalçın Çilingir, Cumhur Aytulun, İbrahim Sevimli ve Hasan Basri Çıplak da yazı işleri ekibi olarak gazetenin teknik ve idari sorumluluklarını üstlenirler.

Demokrat’ın merkezi Çağaloğlu Çatalçeşme Sokak 50 numarada bulunan beş katlı bina, Ankara Bürosu ise Konur Sokak 24 numaralı daire olur. Adı öne çıkan yayın kurulu üyelerinin ve tanınmış köşe yazarlarının yanı sıra Demokrat Gazetesi’nin yayına hazırlanmasında onlarca muhabirin, çizerin, fotoğrafçının, araştırmacının, düzeltmenin, paketleyicinin, ofis çalışanının, şoförün, güvenliğin emeği vardır. Ülkenin hemen her şehrinde gönüllü olarak muhabirlik yapan okuyucularla birlikte kısa zamanda ülkenin en geniş haber ağlarından birisi yaratılır.

Yirmi gün sürecek prova baskılarının ilki 6 Aralık 1979 tarihinde yayınlanır. Gazetenin prova baskıları ve yayın hazırlıkları devam ederken yaşanan Cavit Orhan Tütengil suikastı, Maraş Katliamı yıldönümü protestolarına yönelik hükümetin saldırıları içinden geçilen iç savaşın geldiği noktayı ve gazeteye olan ihtiyacın aciliyetini gözler önünde sermektedir.

HALKIN GAZETESİ DEMOKRAT

Gazetenin dağıtıma çıkan ilk sayısı 26 Aralık 1979’da Maraş Katliamı’nın yıldönümünde yapılan protesto eylemlerine katılanların gözaltına alınmasını eleştiren bir manşetle çıkar. İlk sayıda yer alan “Çıkarken” başlıklı yazı, gazetenin hangi koşullarda çıktığı ve yayın çizgisini özetler niteliktedir:

Çıkarken…

Önemli günlerin içinden geçmekteyiz. “Türkiye tarihinin en büyük bunalımı” yaşanmaktadır. Bu bunalım, toplumun tüm alanlarını sarmıştır. Ekonomik sosyal sorunlar, en yaygın boyutlarıyla kitlelerin yaşamına girmiştir. Geleneksel değer yargıları alt-üst olmuştur, olmaktadır. İyi ile kötü, doğru ile yanlış, eski ile yeni, geçmiş ile gelecek bir arada ve birbirleriyle mücadele içinde bulunuyor. Bu yapıdan kaynaklanan siyasi kutuplaşmalar en üst düzeye düze ulaşmıştır.

Kabul etmek gerekir ki, yaşanmakta olan bunca önemli olaylar topluma gerçek yönleriyle değil, tek yanı ve güdümlü olarak yansıtılmaktadır. Karanlığın sürüp gitmesini isteyen çıkar çevreleri, özellikle günlük basını bu tek yanlılığın “prangası” olarak kullanmaya çalışmaktadırlar. O nedenle iyiye, güzele, yeniye, doğruya, kısacası Türkiye toplumunun aydınlık geleceğine dönük her şey tek yanlılığın karanlığında boğulmak istenmektedir.

Böyle bir ortamda tüm gerçek demokratlara büyük görevler düştüğüne inananlar, sınırlı olanaklarını birleştirerek “Halkın Gazetesi DEMOKRAT” adlı bir günlük gazete çıkarmaya, basına egemen kılınmak istenen tek yanlılığın zincirlerini kırmak için mücadele etmeye karar vermişlerdir.

“DEMOKRAT” Türkiye’nin bugünkü ortamında kitlelerin sesi, gözü, kulağı olmayı görev bilmektedir. Eskimiş, çürümüş değerlerden kurulu bir bağnazlığın tek yanlılığın egemen ve tek kılındığı bir toplumda, sağlıklı değerlerin gelişmesi olanaklı değildir. Bu kokuşmuş değerler üstünde yükselen ve yaşanan olayları tümüyle açıklamaktan uzak, “Sağ-sol çatışması” gibi safsataları kesinlikle aşmak gereklidir.

DEMOKRAT halka ait olan ne varsa, halkın aydınlık geleceğine, iyiye, güzele, doğruya, kardeşliğe, özgürlüğe ait ne varsa her şeye sahip çıkan ve olayları halkın çıkarları doğrultusunda tüm gerçek yönleriyle yansıtmaya büyük özen gösteren bir kitle gazetesi olacaktır.

Kuşkusuz, eşitsizliğin, haksızlığın sürüp gitmesinden yana olanlar ve halkımızı orta çağın karanlığında tutmak isteyenler “DEMOKRAT”tan rahatsız olacaklardır. Ve belki de susturmak isteyenler çıkacaktır.

İşte bu yüzden tüm ilerici, yurtsever aydınları gerçek demokratları, kendilerini halkın çıkarlarına da adayanları “DEMOKRAT”ta gerçek bir imeceye çağırıyoruz.

Tüm işçileri, köylüleri, memurları, öğretmenleri, teknik elemanları ve halkımızın geleceğini temsil eden gençleri kendi gazetelerine sahip çıkmaya, onun noksanlarını tamamlamaya, yanlışlarını düzeltmeye, güçlükleri yenmede destek olmaya çağırıyoruz.

Demokrat (26 Aralık 1979)

Demokrat yayın hayatına başladığı ilk günden itibaren geniş kesimler tarafından büyük bir beğeniyle karşılanmış, gazeteye olan inanç ve destek her geçen gün daha da artmıştır. Halkın sorunlarını ve ülkenin gerçek gündemini emekçilerin tarafında saf tutarak dile getiren Demokrat’ın ilk günlerde 30-35 bin olan tirajı kısa zamanda 100 bin bandına kadar çıkar. Sıkıyönetim komutanlığı tarafından Ankara’ya girmesi yasaklanan Demokrat, döneminin en çok okunan ve en etkili gazetelerden birisi olur.

Demokrat’ın yaşadığı güçlükler sıkıyönetim döneminin baskı ve yasaklarıyla sınırlı kalmamıştır. Ekonomik zorluklar, kâğıt kıtlığı, Basın İlan Kurumu’nun antidemokratik uygulamaları, dağıtım ve ulaştırma sorunları ve faşist tehditler yayın hayatı boyunca gazete idarecilerinin ve çalışanlarının temel mücadelesi olmuştur. Pek çok köşe yazarı kaleme aldıkları fikirleri yüzünden yargılanmıştır.

Gazetenin en büyük acısı ise, henüz 21 yaşında olan polis-adliye muhabiri Recai Ünal’ın öldürülmesi olmuştur. Muhabirliğin yanı sıra İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Gazetecilik Yüksekokulu son sınıf öğrencisi olan Recai Ünal, 21 Temmuz 1980’de faşistler tarafından kaçırılmış ve işkence yapılarak öldürülmüştür.

Karşılaştığı tüm zorluklara rağmen yayın hayatı boyunca hiçbir baskıya boyun eğmeyen Demokrat, 24 Ocak Kararları, Tariş Direnişi, Çorum Katliamı, Fatsa Nokta Operasyonu gibi önemli tarihsel olaylara tanıklık etmiş, işçi direnişlerini, halkın sorunlarını, emekçilerin taleplerini gündeme taşımıştır.

Toplam 262 sayı yayınlanabilen Demokrat Gazetesi’nin son sayısı 12 Eylül 1980 tarihini taşımaktadır. Gazetenin son sayısında haberi alınan askeri darbeye ilişkin göndermeler “Batı’nın Türkiye’de önemli şeyler olmasını beklediği” ve “El Salvador’da sol hareketlerin cuntaya karşı silahlı direniş çağrısı” haberleriyle yapılmak istenir ama darbe nedeniyle gazetenin dağıtımı yapılamaz.

Darbe sonrasında pek çok gazete ve dergi gibi Demokrat Gazetesi’nin yayını da yasaklanmış, gazete yöneticileri hakkında “yayın yoluyla komünizm propagandası yapmak”, “Devrimci Yol örgütünün sözcülüğünü yapmak” gibi farklı suçlamalarla davalar açılmıştır.

Türkiye’de iç savasın en derinleştiği 1970’li yıllarında sonunda yaşanan gelişmeleri emekten yana bir gözle aktaran Halkın Gazetesi Demokrat, Türkiye’nin önde gelen aydınlarıyla dönemin en güçlü devrimci hareketini bir araya getiren bir günlük gazete deneyimi olarak tarihe geçmiştir. Bu deneyimi yaratanlara minnetle…